De biodiversiteit van het Drongengoed is niet te onderschatten

NPM-tijdschrift herfst 2025 kaart Drongengoed soorten bronvermelding web

Het militair domein van Ursel is geen legerbasis of kazerne, maar een afgedankt NAVO reservevliegveld. Om het in perspectief te plaatsen gaat het om 35 hectare beton, met daarrond zo’n 179 hectare Natura 2000-gebied (dit wil zeggen Europees beschermde natuur). Daar stopt het niet: rond het militair domein ligt nog eens 500 hectare van diezelfde Natura 2000 topnatuur.

Wanneer Minister Francken stelt dat Ursel de logische keuze is voor een Kazerne van de Toekomst (2025 – zie kaderend artikel), toont hij enkel de 214 hectare militair domein op het gewestplan. Echter 35 hectare van die 214 hectare is beton voor toegangswegen, parking en het vliegveld. De rest is zo’n 179 hectare waardevol, beschermd natuurgebied. Op de 35 hectare verharding staat 0,7 hectare gebouwen. Die oppervlakte is verdeeld over een vijftiental kleine gebouwtjes en loodsen, waarvan de kantine van Vliegclub Ursel aan de startbaan het modernste en meest actieve gebouw is. Meer dan een periodieke oefening wordt er op het militair domein niet uitgevoerd. Hier een kazerne voor 1.000 tot 1.500 militairen neerpoten is dan ook absurd.

Grootste hotspot van Oost-Vlaanderen

Het Drongengoed, dat is het Drongengoedbos, het militair domein en het Maldegemveld omvat, vormt het grootste aaneengesloten natuurgebied van Oost-Vlaanderen. Het telt in totaal bijna 800 hectare aaneengesloten natuurgebied. Maar hoe belangrijk is het voor de biodiversiteit?

Op het eerste zicht lijkt het door de historische, rechte dreven op een aangelegd bos, en toch is de natuurwaarde uitzonderlijk. Met een rapport van de Vlaamse overheidsdienst Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) kunnen we dat verduidelijken. Het rapport over de provinciaal prioritaire soorten voor Oost-Vlaanderen geeft een zeer mooi beeld van de waarde van het Drongengoed.

In nagenoeg elke categorie wordt het Drongengoed vermeld als belangrijk gebied. Wanneer we de zogenaamde ‘heatmaps’ uit het rapport bekijken, valt het Drongengoed dan ook bijna altijd op als uitschieter. Hoe donkerder de kleur, hoe meer soorten in dat kilometerhok voorkomen. Op een algemene heatmap staan alle prioritaire soorten van Oost-Vlaanderen. Deze prioritaire soorten zijn soorten die in Oost-Vlaanderen meer voorkomen dan in andere provincies en daarom in de provincie extra beschermd
worden. Meteen is het belang van het Drongengoed duidelijk.

Kijken we meer specifiek naar de heatmap van de dagvlinders, dan springt het Drongengoed er als enige donkere vlek uit. Het gebied biedt zoveel variatie aan graslanden, bossen en heide dat elke prioritaire soort voor Oost-Vlaanderen in het Drongengoed een plaatsje vindt. En ook bij de planten zien we het Drongengoed oplichten. Voor de provinciaal prioritaire soorten is het Drongengoed dus een echte hotspot.

Heatmap van de provinciaal prioritaire en provinciaal belangrijke habitattypische dagvlinders. Hoe donkerder de kleur, hoe belangrijker de locatie. Natura 2000-gebieden zijn in groen weergegeven. Het Drongengoed ligt in het noordwesten, tussen Maldegem en Aalter. (bron kaart)

Het belang van het militair domein voor de biodiversiteit kwam ook aan het licht tijdens een recent onderzoek van de Natuurhistorische Werkgroepen van Natuurpunt. Toen werden 63 soorten spinnen gevangen. Daarvan zijn twaalf soorten op de Rode Lijst opgenomen, waaronder drie soorten zelfs de status ‘bedreigd’ hebben. Het onderzoek leverde ook 37 soorten loopkevers op. Daarbij zijn volgens de Rode Lijst zeven zeldzame soorten en één is ‘achteruitgaand’.

Ook een zweefvliegenspotter deed een opmerkelijke ontdekking in het Drongengoed: het wilgenplatvoetje dook hier in 2010 opnieuw op, nadat die 60 jaar uitgestorven gewaand was in Vlaanderen. De soort moet het hebben van rijkere bossen met armere
zandgronden.

www.ludogoossens.be

Zaagblad is een zeldzame plant die op het militair domein voorkomt

Europese topnatuur

Ook op Vlaams en Europees niveau is het Drongengoed belangrijk. Vlaanderen heeft het volledige habitatrichtlijngebied op de kaart verderop ingekleurd als een Speciale Beschermingszone (SBZ). Wat is dat precies? Speciale Beschermingszones zijn die gebieden die een Europese lidstaat aanduidt in het kader van de vogel- en habitatrichtlijn. De Speciale Beschermingszones vormen doorheen de lidstaten van de Europese Unie samen het Natura 2000-netwerk. Binnen de zones moeten maatregelen genomen worden om de natuurlijke habitats en/of populaties van de soorten waarvoor het gebied is aangewezen, in stand te houden of te herstellen. In deze gebieden gelden dan ook strenge Europese natuurbeschermingswetten. Het volledige militair domein van Ursel, samen 214 hectare, valt binnen deze beschermingszone.

Via het LIFE project DANAH werden tussen 2003 en 2008 met Europese en Vlaamse middelen grote natuurinrichtingswerken uitgevoerd op het militair domein, goed voor enkele honderdduizenden euro’s. Dat het project een succes was, is een understatement. Van de 130 Rode Lijst-soorten die het Drongengoedgebied rijk is, zijn er ondertussen 87 op het militair domein te vinden. In werkelijkheid ligt dit aantal waarschijnlijk nog hoger, want door de beperkte toegankelijkheid is het militair domein minder grondig geïnventariseerd. [nvdr: Rode Lijsten geven aan wat de kans op uitsterven is van een soort in een bepaalde regio]

Wat maakt het Drongengoed zo bijzonder?

De ondergrond is de basis van de soortenrijkdom. Het Drongengoed ligt op de Cuesta Zomergem-Oedelem, een heuvelrug van voedselarme klei in de voor de rest vlakke streek Zandig Vlaanderen. Door de erg voedselarme kleigrond komen zeldzame planten op de voorgrond die elders weggeconcurreerd worden. Zeker op het militair domein levert dit kostbare heideterreinen en graslanden op, omdat deze in het verleden zelden of nooit kunstmatig bemest werden.

Bedreiging voor de biodiversiteit

Hier een legerbasis neerplanten kan niet zonder gevolgen voor de omliggende natuur. De natuur op het militair domein maakt onderdeel uit van het complexe ecosysteem in het Drongengoed. Verstoring op het militair domein is vaak van invloed op het volledige gebied. Neem bijvoorbeeld de nachtzwaluw, een vogel die broedt op de grond in heidegebieden en kapvlaktes en ’s nachts jaagt. Reeds enkele jaren broeden er minstens twee koppels in het Maldegemveld en op het militair domein. Wanneer door lichtvervuiling, verstoring en bebouwing aan de startbaan het ene koppel niet meer terug komt, hebben we nog een koppel. Maar dat koppel verliest ook tientallen hectare grasland waar ze niet meer kunnen jagen op insecten. De kans is dan ook groot dat de soort volledig zal verdwijnen.

Ook andere soorten die afhankelijk zijn van grote territoria en gevoelig zijn voor verstoring zoals boommarter, havik en zwarte specht zullen klappen krijgen. Verder bevat het militair domein enkele uitzonderlijke soorten zoals aardbeivlinder (een kleine populatie die zich hopelijk nog kan herstellen) en zaagblad (een zeldzame plant waarvan de gezondste populatie van de Benelux zich op het militair domein bevindt) die het belang als hotspot voor biodiversiteit alleen maar benadrukken.