Ludo Goossens
In 2004 kocht Natuurpunt twee natte graslanden aan in Sint-Maria-Aalter. De aanwezigheid van planten als pinksterbloem, kattestaart, waternavel en moerasrolklaver wijzen op de hoge natuurwaarden die de percelen in petto kunnen hebben.
Eén perceel ligt centraal in de Zouter, een gebied dat de gemeente Aalter in 1996 selecteerde als gemeentelijk natuurontwikkelingsgebied (GNOP). Natuurpunt hoopt via deze aankoop eindelijk het GNOP in uitvoering te brengen. Het andere perceel ligt tussen het GNOP-gebied en het centrum van Maria-Aalter.
Omdat de percelen gelegen zijn in of aan de rand van het GNOP-gebied, hoopten we op financiële steun van het gemeentebestuur. In 1996 werd samen met de goedkeuring van het GNOP een begrotingspost voorzien voor de aankoop van marginale landbouwgrond in functie van natuurontwikkeling. Natuurpunt is van oordeel dat deze percelen hieraan voldoen. Dit blijkt ook uit het feit dat de landbouw geen interesse had in de aankoop van de percelen: de pachters wensten geen gebruik te maken van het pachtrecht, interesse vanuit andere landbouwers voor een eventuele aankoop was er niet. Dit is ook niet onlogisch gezien de percelen zeer nat zijn.
De domper was voor Natuurpunt zwaar toen het gemeentebestuur droog meedeelde dat de percelen niet voldeden aan het bestaande reglement: ze waren te groot. De CD&V-meerderheid wilde dat enkel percelen kleiner dan een halve hectare aangekocht werden voor natuurontwikkeling. Dat het bestaande reglement compleet verouderd is en in strijd is met elke wetenschappelijke visie op natuurbehoud en een goede ruimtelijke ontwikkeling, is blijkbaar nog niet doorgedrongen op het Aalterse gemeentehuis. Nochtans had het gemeentebestuur Natuurpunt twee jaar eerder bij onze vraag om een project in de vallei van de Poekebeek te steunen gemeld “dat het gemeenbestuur het project in de vallei van de Poekebeek niet wou steunen omdat het de natuurlijke entiteiten prioritair wenst te ontwikkelen in het GNOP-gebied”.
Al die tijd slaagde de gemeente er niet in om één concrete actie voorzien in het GNOP op het terrein uit te werken. We laten in het midden of dit onwil of onkunde is. Behalve de prijs die het gemeentebestuur betaalde voor het studiebureau dat het GNOP uitwerkte, besteedde de gemeente nog geen frank / euro aan specifieke acties voorzien in de twee geselecteerde GNOP-gebieden. Jaarlijks wordt 25.000 tot 50.000 euro voorzien op de begroting, die steeds ongebruikt blijven.
Ook in het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan is de zone in de Zouter-Schuurlo geselecteerd als één van de twee belangrijke te behouden en verder te ontwikkelen natuur- en boskernen in Aalter. Ook in de ontwikkelde bosuitbreidingsvisie voor het Meetjesland is met goedkeuring van het gemeentebestuur natuurontwikkeling naast bosuitbreiding in deze zone voorzien.
Voor Natuurpunt is het gebrek aan steun vanuit het Aalterse gemeentebestuur alvast het signaal dat we zelf optimaal moeten proberen om de natuur in Aalter te beschermen. We hopen hierbij op steun van heel wat natuursympathisanten.
Natuurpunt voert een natuurgericht beheer in het gebied: maaien en begrazen zonder het gebruik van meststoffen en bestrijdingsmiddelen. Dankzij dat beheer worden de natuur- en landschapswaarden in het gebied verder ontwikkeld.
Zo werden een brede houtkant en een bosrand op het perceel aangepland. Brede houtkanten waren vroeger typerend voor het landschap van de oude veldgebieden. Hoe breder een houtkant is, hoe meer betekenis hij heeft als natuurelement. Allerlei dieren zoals vlinders, vleermuizen en zangvogels gebruiken deze rand als veilige weg door het landschap. Ze vinden hier ook voedsel, beschutting en nestgelegenheid.
Natuurpunt voert een natuurgericht beheer in het gebied: maaien en begrazen zonder het gebruik van meststoffen en bestrijdingsmiddelen. Dankzij dat beheer worden de natuur- en landschapswaarden in het gebied verder ontwikkeld.
Zo werden een brede houtkant en een bosrand op het perceel aangepland. Brede houtkanten waren vroeger typerend voor het landschap van de oude veldgebieden. Hoe breder een houtkant is, hoe meer betekenis hij heeft als natuurelement. Allerlei dieren zoals vlinders, vleermuizen en zangvogels gebruiken deze rand als veilige weg door het landschap. Ze vinden hier ook voedsel, beschutting en nestgelegenheid.
Wandelpaden aanwezig
Fietspaden aanwezig
Op de biologische waarderingskaart zijn zowel Kattenbos als Zegbroek ingekleurd als biologisch zeer waardevol. Bij plantenliefhebbers is het Kattenbos vooral bekend om zijn voorjaarsbloeiers. Bosanemoon, slanke sleutelbloem, speenkruid, gele dovenetel, muskuskruid, dotterbloem, pinksterbloem, zenegroen en nog vele andere planten toveren vanaf april het bos om tot één groot bloementapijt. Een andere streling voor het oog zijn de orchideeën.
Naast de aangeplante populieren komen els, es, meidoorn en gelderse roos er het meest voor. Rond het Kattenbos liggen natte weiden die omzoomd zijn met knotwilgen. ’s Winters verblijven hier wulpen en op doortrek watersnip, regenwulp en grutto.
Een tijd lang zag het er niet zo goed uit en vreesde Natuurpunt voor de toekomst van het bos. In 1989 werden de toen kaprijpe populieren gerooid, nadat het bos openbaar werd verkocht aan een houthandelaar. De eigenaar was akkoord om na het rooien van de bomen het bos te verkopen aan Natuurpunt (toen nog Natuurreservaten). Door een intern misverstand besloot Natuurreservaten het gebied niet te kopen. Deze gemiste aankoop had heel wat negatieve gevolgen voor het bos. Tijdens de winter van ’90-’91 werd het gebied heraangeplant met populieren, de grachten werden uitgediept zodat de vroegere vochtige plaatsen er uitgedroogd bij lagen. Al deze werken hadden voor gevolg dat het bloementapijt voor een deel verdwenen was. De volgende zomer werden tientallen vrachtwagens met maaisel van de wegbermen van de provinciewegen in het bos gestort. De weg die door het bos loopt, werd verhard met allerlei afbraakmateriaal.
Gelukkig heeft het bos zich daarna opnieuw weten te herstellen. Op plaatsen waar brandnetels, distels en bramen de bovenhand kregen werd gemaaid en de laatste jaren is een verbetering merkbaar: de voorjaarsbloeiers krijgen weer de bovenhand. Vanaf 2000 bestond er een mondelinge overeenkomst tussen de eigenaar en Natuurpunt om beheerwerken te mogen uitvoeren (hakhoutbeheer en maaien), wat een gunstige invloed had op de voorjaarsflora. In 2014 kon Natuupunt uiteindelijk toch het waardevolle bos aankopen, waardoor de toekomst van dit unieke, natte biotoop veilig gesteld is.
Men heeft meermaals geprobeerd om het bos te laten renderen door er populieren in aan te planten. Dit is voor het laatst gebeurd in de winter van 1990, na een totale verminking van de voorjaarsplanten en onderbegroeiing tijdens het rooien van de oude populieren. Dat bleek echter geen succes, want de omstandigheden zijn niet geschikt voor populier waardoor er nu veel bomen sterven.
Het is dan ook de bedoeling van Natuurpunt om de natuurlijke boomvegetatie, zoals zwarte en grauwe els, hazelaar, eenstijlige meidoorn, gewone es, waterwilg en gelderse roos, die nu aanwezig is als onderbegroeiing, terug alle kansen te geven. In een eerste fase worden de buitenste rijen populier, die het meeste licht wegkapen, gerooid. Hierdoor krijgen de onderste lagen en dus ook de voorjaarsbloeiers opnieuw de mogelijkheid om zich ten volle te ontwikkelen. Ook wordt zo een bufferzone (mantelvegetatie) gecreëerd, waardoor de inwaai van stikstof uit de omgeving wordt afgeremd. Het is ook belangrijk om de instroom van de omliggende bemesting uit het bos te houden zodat de voorjaarsvegetatie behoed blijft tegen oprukkende bramen, brandnetels en vergrassing. Door de extreem vochtige bodem is het unieke Kattenbosbiotoop zeer kwetsbaar en zal het, buiten de noodzakelijke beheerwerken om de voorjaarsbloeiers te beschermen, zo weinig mogelijk betreden worden en de bestemming rustgebied krijgen.
Wandelpaden aanwezig
Wandelpaden aanwezig
Dit gebied kent sinds de jaren 1970 een opmerkelijke geschiedenis. Het was oorspronkelijke een zandwinningsput voor de aanleg van de naburige expressweg. Later deed het dienst als stortplaats voor inerte afvalstoffen: de eigenaar kreeg een exploitatievergunning voor een klasse 3–stort (storten van zuivere grond en steengruis). Maar men hield zich niet aan de regels en er werd van alles in gestort. Water-onderzoeken bevestigden verontreiniging.
Later kreeg het de bestemming ‘ontginningsgebied met nabestemming landbouw’, maar waar landbouw niet meer mogelijk is. Gedurende die laatste periode ontwikkelde het gebied zich als een ecologisch zeer waardevol terrein. De grote waterplas is daarbij een belangrijke rol gaan spelen als overwinterings- en broedplaats van talrijke watervogels.
In 2001 al overwoog de stad Eeklo om het gebied aan te kopen als natuurgebied. De plaatselijke natuurverenigingen ijverden al jarenlang voor het behoud van het domein als natuurgebied. Er volgden echter processen en getouwtrek om dit tegen te houden. Uiteindelijk werd het gebied gesaneerd, zodat stad Eeklo het gebied zou kunnen aankopen en verder ontwikkelen. In oktober 2011 startte de definitieve afwerking van de Vrombautsput als natuurgebied. We moesten nog wachten tot halfweg 2012 vooraleer het gebied kon aangekocht en opengesteld worden als stedelijk natuurgebied. De Vrombautsput blijft (voorlopig) echter ingekleurd als agrarisch gebied, waardoor bijvoorbeeld het inplanten van een vogelkijkhut niet mogelijk is. Als alternatief werd gekozen voor een kijkwand.
Ooit werden hier minder algemene vogels als zwarte stern, pijlstaarteend, krooneend, grote zaagbek en watersnip gespot. Het zijn vooral duikeenden zoals de kuifeend die lang op de plas verblijven. Bij deze eenden staan de poten meer achterwaarts op het lichaam ingeplant zodat ze gemakkelijk kunnen kantelen en duiken om onder water te zoeken naar vis. En dat er vis zit in de put is zeker. Die werd er opgestoken door vissers. Nu profiteren de vogels er ook van.
De oevers van de put zijn grotendeels niet zacht glooiend, maar gaan tamelijk steil naar beneden en zijn begroeid met struiken. Zacht glooiende oevers zijn goed voor amfibieën om er te zonnen en op te warmen.
De woelige geschiedinis zorgt ook voor een hele waaier aan plantensoorten. Enkele minder algemene, recente vondsten waren aardaker en middelste ganzerik.
Het gebied is eigendom van stad Eeklo en wordt dan ook beheerd door de stad, in samenspraak met Natuurpunt Eeklo-Kaprijke-Evergem.
Het gebied ligt in de Vrombautstraat, die genoemd is naar de Eekloos-Lembeekse familie Vromoud. De oudste variant ‘Vromoudstraat’ dateert uit 1350. Verschillende leden van deze familie waren doorheen de eeuwen sterk vertegenwoordigd in het lokale, politieke landschap als baljuw, schepen of burgemeester. (bron: P. Van De Woestyne, Meetjeslandse toponiemen tot 1600, deel IV: Keuren in Eeklo-Lembeke, band 1: Eeklo, p. 22-23.)
Wandelpaden aanwezig
Tussen de taluds van het Leopoldkanaal en het Schipdonkkanaal in Maldegem staat een aantal bunkers uit de 2 wereldoorlogen. Deze betonnen constructies werden ingericht als overwinterings-plaats voor vleermuizen. Momenteel overwinteren er 4 soorten vleermuizen: de grijze grootoorvleermuis, gewone grootoorvleermuis, watervleermuis en baardvleermuis. Zo’n bunker is ook interessant voor tal van andere dieren zoals gewone pad, alpenwatersalamander, kleine watersalamander en verschillende dag- en nachtvlinders.
De Vleermuizenbunker is eigendom van NV Waterwegen en Zeekanaal en wordt beheerd door Natuurpunt.
Wandelpaden aanwezig
Fietspaden aanwezig
De Oude Kale is de vroegere middenloop van de Durme. In de vallei vinden we naast oude, natte graslanden (meersen) ook broekbosjes, voormalige zandwinningsputten en terreinen die zijn opgespoten bij de verbreding van het Schipdonkkanaal rond 1980. Die opgespoten terreinen zijn nu geëvolueerd naar wilgenstruweel. De reservaatspercelen liggen verspreid in de langgerekte vallei. Er zijn meer dan 300 plantensoorten en 85 broedende vogelsoorten waargenomen.
De kronkelende Kale stroomt door de vallei (foto: Ludo Goossens)
De reservaatpercelen worden beheerd door de beheerwerkgroep Oude Kale. Ongeveer 4 ha daarvan is eigendom van Natuurpunt, 17 ha is eigendom van de Administratie Waterwegen en Zeewezen en 1,8 ha is eigendom van de gemeente Nevele.
Op avontuur door de vallei, over de hekjes (foto: Lindsay De Decker)
Boek met je vereniging, school of vrienden persoonlijke begeleiding op maat, aangepast aan het tempo en de interesses van de groep.
Lees meer over onze natuurgidsenwerking.
Wandelpaden aanwezig
Hond toegelaten aan de leiband
Natuurpunt kocht dit aaneengesloten gebied op de grens van Oost- en West-Vlaanderen in 2014. De Vaanders is voor velen dus nog onbekend. Je vindt het tussen de spoorweg en de E40. Ongeveer de helft van de oppervlakte ligt in Aalter, de andere helft in Beernem. Natuurpunt Beernem is de trekker van dit nieuwe project, maar de vrijwilligers van Natuurpunt Aalter zetten samen met hen de schouders onder dit project.
Eén van de aanleidingen tot de verwerving van de Vaanders was de nakende spoorverbreding. De aankoop zelf kwam er dankzij een goede samenwerking met zowel eigenaar, landbouwers, Infrabel, de West-Vlaamse Intercomunale en Natuurpunt. Zo kan Infrabel de spoorverbreding realiseren zonder te moeten onteigenen. WVI kan de nodige gronden verwerven voor de uitbreiding van het Beernemse bedrijventerrein, wat heel belangrijk is voor de economische ontwikkeling en tewerkstelling in Beernem. Alle betrokken landbouwers stapten vrijwillig mee in dit project. En wat meer is, doordat Natuurpunt hen de nodige garanties kan bieden, kan de meest betrokken landbouwer (die moest wijken voor de industrie en de spoorverbreding) zijn bedrijf verder zetten. Alle boscompensatie voor de spoorverbreding wordt samengebundeld in een mooi geheel, zonder het landbouwgebied te moeten versnipperen met verspreide bosjes of hiervoor landbouwgrond te moeten onteigenen.
De Vaanders ligt in het ruimere Bulskampveldgebied. Het Bulskampveld of het ‘Bruera de Bulscamp’ – letterlijk het veld van de stier – was één van de grootste heidegebieden of velden van Vlaanderen. De term ‘veld’ slaat op onvruchtbare, niet verkavelde, woeste gronden. Het landschap van het historische Bulskampveld bestond vooral uit heide en woeste grond, tot men in de 18de eeuw de eerste ontginningscampagnes startte. De makkelijkst vruchtbaar te maken stukken werden landbouwgrond en de nog minder vruchtbare werden bebost. Bij de ontginning werd een dambordvormig drevenpatroon gerealiseerd.
In de Vaanders vind je de typische kenmerken van het ruimere Bulskampveldgebied nog terug: een gevarieerd mozaïeklandschap met bossen, graslanden en waardevolle dreven, aangevuld met een vijver, enkele natte depressies en veedrinkpoelen. Het is hoofdzakelijk laaggelegen en bijgevolg erg drassig. Door het gebied stromen 2 waterlopen, de Zouterbeek-Galgeveldbeek en de Lakebuis-Schuurlobeek. Er komt heel wat water uit de grond, zogenaamd kwelwater. Het vele ijzer in dit water zorgt voor een roestkleurig uitzicht.
Bijna de helft van het gebied bestaat uit gevarieerde bosbestanden, gedomineerd door zomereik en in mindere mate wintereik en beuk. Het gebied is niet aangeduid als Europees Habitatrichtlijngebied, hoewel de bossen hier wel voor in aanmerking zouden komen. Dit zegt meteen iets over hun natuurwaarde. Andere delen zijn minder waardevol en bestaan uit aanplantingen met populieren in nattere zones en naaldhout in de drogere zones. Daarnaast is in de nattere zones een aantal wilgenstruwelen aanwezig.
De natuurwaarden zijn aanzienlijk. In de dreven groeien voor onze regio vrij zeldzame soorten zoals hengel (zie foto) en tormentil. In de graslanden komen melkeppe, kantig hersthooi en schildereprijs voor. In de poelen en grachten vinden we holpijp, grote waterweegbree en waterviolier. De buizerd broedt er, net als de grote bonte specht. Ook ree en vos zijn permanent aanwezig.
De schrale dreven en gevarieerde vochtige bossen vormen goede omstandigheden voor paddenstoelen. Regenboogrussula, prachtvlamhoed, rupsendoder, varkensoor en witte koraalzwam zijn enkele tot de verbeelding sprekende soorten. Met meer dan 100 gevonden soorten op één herfstnamiddag in oktober 2014 mogen we de Vaanders tot de meest soortenrijke paddenstoelgebieden uit de omgeving rekenen.
Natuurpunt maakt momenteel plannen om het gebied verder natuurlijk in te richten en te beheren. We willen een fikse bosuitbreiding realiseren: niet minder dan 13 hectare bos zal hier aangeplant worden. De aanwezige bossen willen we zo natuurlijk mogelijk laten ontwikkelen. Hierbij worden kansen gegeven aan waardevolle bomen door ze voldoende ruimte te geven. Op de planning staan verder het herstel van enkele verdwenen dreven, de natuurlijke inrichting van de aanwezige waterlopen, de realisatie van extra poelen en de verwijdering van invasieve exoten zoals Amerikaanse vogelkers en Amerikaanse eik. Voor de bosbestanden streven we naar een uitbreiding van streekeigen bostypes. De aanplantingen met populier en naaldhout zullen we op termijn omvormen naar meer natuurlijke types.
Tot voor kort was het domein niet toegankelijk. Onder het motto ‘Natuur voor iedereen’ streeft Natuurpunt ernaar om haar natuurgebieden open te stellen voor elke natuurliefhebber, dus ook de Vaanders. We streven naar een gezond evenwicht tussen genieten van het gebied en behoud van voldoende rust voor plant en dier. Het gebied werd uitgerust met een wandellus (4,5 km) met infoborden, nieuwe brugjes en rustbanken.
foto’s: Ludo Goossens en Koen Martens
alle actuele info op http://www.natuurpuntaalter.be/Vaanders